Krótko: komórka to podstawowa jednostka życia. Istnieją dwa główne typy: prokariotyczne i eukariotyczne, różniące się organizacją materiału genetycznego i obecnością organelli.
Co warto wiedzieć:
– Rodzaje komórek
– Prokariotyczne (np. bakterie): brak jądra, DNA w nucleoide, brak błon membranowych w środku; małe rozmiary (około 0,2–2 μm); rybosomy 70S; często ściana komórkowa z peptydoglikanu; rozmnażanie przez podział prosty.
– Eukariotyczne (np. komórki roślin, zwierząt, grzybów): mają jądro otoczone błoną, wiele organelli membranowych, większe (zwykle 10–100 μm).
– Podstawowe organelle i ich funkcje (komórka eukariotyczna)
– Błona komórkowa: dwuwarstwa fosfolipidowa z białkami; reguluje wymianę substancji.
– Jądro: magazynowanie DNA, transkrypcja RNA.
– Cytoplazma: miejsce wielu procesów metabolicznych.
– Mitochondria: produkcja ATP (energetyczne centra komórki); mają własne DNA i rybosomy.
– Retikulum endoplazmatyczne (RE): szorstkie (rybosomy) – synteza białek; gładkie – synteza lipidów i detoksykacja.
– Aparat Golgiego: modyfikacja, pakowanie i wysyłka białek i lipidów.
– Lizosomy: trawienie materiału komórkowego.
– Peroksyfony: rozkład substancji toksycznych, detoksykacja.
– Wakuole: magazyn wodny i enzymatyczny (duże w komórkach roślinnych).
– Cytoszkielet: utrzymanie kształtu komórki, ruch komórkowy, transport wewnątrzkomórkowy.
– Plastydy (w komórkach roślinnych): chloroplasty (fotosynteza), chromoplasty, leukoplasty (magazyn substancji).
– Komórki roślinne vs zwierzęce
– Roślinne: ściana komórkowa, chloroplasty, duża centralna wakuola; fotosynteza.
– Zwierzęce: brak ściany komórkowej i chloroplastów, obecność lizosomów, centrosom (z centriolami) w niektórych komórkach.
– Wspólne: błona komórkowa, jądro, mitochondria, RE, Golgi, cytoplazma, cytoszkielet.
– Transport przez błonę
– Bierny transport: dyfuzja, dyfuzja ułatwiona, osmoza (nie wymaga energii).
– Aktywny transport: wymaga energii (np. pompy jonowe).
– Endocytoza i egzocytoza: pobieranie i wydzielanie dużych cząstek.
– Genetyka i ekspresja genów
– Informacje genetyczne w DNA; transkrypcja w RNA w jądrze; translacja na rybosomach w cytoplazmie/ER.
– DNA w komórkach eukariotycznych jest organizowane w chromosomy; u prokariotów – pojedyncza kolista cząsteczka DNA w nucleoide.
– Rozmnażanie i podział komórkowy
– Eukariotyczne: mitosis (komórki somatyczne) lub meiosis (gamety).
– Prokariotyczne: podział照 (binary fission).
– Wartości i skala
– Rozmiar komórki: od kilku do kilkuset mikrometrów.
– Prokariotyczne są mniejsze od eukariotycznych.
– Ciekawostki
– Endosymbioza: mitochondria i chloroplasty mają własne DNA i rybosomy; prawdopodobnie wyewoluowały z bakterii.
– Rybosomy: w prokariotach 70S, w eukariotach 80S (pełnią podobne funkcje).
Jeśli chcesz, mogę rozwinąć konkretny temat, np.:
– różnice między komórkami roślinnymi a zwierzęcymi,
– szczegółowo o organellach i ich funkcjach,
– procesy metaboliczne (glikoliza, oddychanie, fotosynteza),
– podział komórkowy i jego mechanizmy.
Daj znać, który temat Cię interesuje lub podaj kontekst (np. zadanie z biologii, przygotowanie do egzaminu), a doprecyzuję odpowiedź.
